Triumph des Willens

Sumar myndir horfir maður á sér til skemmtunar, aðrar horfir maður því þær eru áhugaverðar, sögulega eða menningarlega séð. Triumph des Willens er klárlega enginn blockbuster með sprengingum, nekt og one-linerum, þannig að fyrir huga sem hefur vanist týpískri Hollywood-uppbyggingu á kvikmynd (eins og ég) þá verður hún frekar langdregin og endurtekningarsöm eftir smá tíma. Hún er hins vegar mjög áhugaverð. Hún er leikstýrð af Leni Riefenstahl (sjá mynd til hægri), sem Hitler sjálfur bað sérstaklega um að leikstýra myndinni og er áróðursmynd um Þýskaland Hitlers frá árinu 1934. Það kom mér á óvart hvað myndatakan var metnaðarfull, og í raunar öll myndin. Það var alltaf verið að klippa á milli mismunandi skota af sama viðburðinum og greinilegt að heill hellingur af myndatökumönnum voru á staðnum. Klippingin var líka nokkuð hröð í sumum atriðum, þannig það má gera ráð fyrir að legið hafi verið myndinni í post-production ferlinu. Tónlistin stóð mestmegnis af hermörsum og þjóðleg lög sem upphefja Þýskaland.

Helga nefnir í sinni færslu um myndina að það sé hlægilegt hvað fólk gleypti við því sem Hitler tróð í hausinn á þeim. Það er alltaf hægt að vera vitur eftir á. Ef maður setur þessa mynd í samhengi þá skil ég alveg hversu megnug hún er. Þýskaland var búið að vera í tómu tjóni eftir lok fyrri heimsstyrjaldar og fólk þyrsti í að einhver mundi koma og bjarga málunum, eftir 15 ár komst einhver crooner með skrýtið yfirvaraskegg til valda og gaf fólkinu nákvæmlega það sem það vildi. Ef ég væri Þjóðverji og hefði séð þessa mynd þegar hún kom út hefði ég hugsað “DJÖFULL ER LANDIÐ MITT GEÐVEIKT TÖFF!” sem er nákvæmlega það sem myndin á að gera, enda propaganda mynd. Margir af helstu mönnum Þriðja ríkisins halda ræður í myndinni og alltaf kom texti neðst á skjánum sem sagði hver maðurinn væri og hvaða embætti hann gegnti, eitthvað sem ég hefði ekki haft hugmynd um ef ekki væri fyrir textann. Einstaka sinnum komu einhverjir fróðleiksmolar, eins og þegar Hitler var að snerta "blóðfánana", eins og hann væri prestur að blessa þá. Hitler er nefnilega gerður að hálfgerðum guði í þessari mynd, byrjar á að koma niður frá skýjunum í flugvél og síðan eru mörg skot af honum þar sem myndavélin beinist upp til hans svo hann virðist vera stór og mikill og líka allt þetta “Reich er Þýskaland, Þýskaland er Hitler og Hitler er Þýskaland”. Síðan er sagt “heil” í þessari mynd örugglega oftar en “fuck” í myndinni Fuck, og það er sagt á svipaðan hátt og hallelúja og amen er sagt í messum, alltaf þegar Hitler lét eitthvað út úr sér öskraði allt fólkið “sieg heil sieg heil”. Eins og Tómas Páll Maté sagði eftir myndina, hann hefði allt eins getað verið að þylja upp einhverja kökuuppskrift og fólkið mundi samt alltaf hrópa “sieg heil” honum til dýrðar eftir hverja setningu, og það verður að segjast, það var mjög töff að heyra 52.000 manns hrópa “sieg heil sieg heil”. Samhæfing hermannana (og annarra, eins og t.d. verkamannana með skóflurnar) var rosaleg og einnig fjöldinn, það var alveg fáránlegt að sjá Hitler og tvo félaga hans labba að einhverju altari eins og þeir væru í Dressmann auglýsingu með skrilljón hermenn í vel skipulögðum og hornréttum fylkingum allt í kring. Þegar fólk sá þetta í kvikmyndahúsum á sínum tíma þau hlaut það að hafa verið heillað. Dolli kallinn er líka frábær ræðumaður og það skemmir ekki þegar markmiðið er að láta fólk trúa sér. Síðan var sýnt aðeins frá Hitler-æsku búðunum og aðallega voru einhver fíflalæti í gangi og tilgangurinn eflaust að sýna hvað væri gaman þar til þess að fleiri mundu skrá sig. Skemmtilegasti hluti myndarinnar fannst mér byrjunaratriðið þar sem Hitler fór fremstur í skrúðgöngu og meðfram veginum var allt fullt af venjulegu fólki komið saman til þess að bera leiðtogann augum. Skemmtilegasta skot myndarinnar var líklega af ketti sem horfði á kanslarann aðdáunaraugum (ég reyndi að finna screenshot af netinu en án árangurs).

Þegar á heildina er litið þá er þetta ekki beint mynd sem maður skellir í tækið á sunnudagskvöldi með popp og kók á kantinum, en sem svona “historical artifact” þá er hún ómetanleg. Hvernig fólk var tilbúið að gera allt sem der führer sagði því að gera og hvernig einn maður gat haft þennan ótrúlega sannfæringarkraft. Sem afþreying er þessi mynd ekki góð, mæli frekar með Rush Hour trílógíunni, en sem áróðursmynd er hún meistaraverk. Að því sögðu, þá mun ég örugglega aldrei horfa á hana aftur.

Bónus: Kristján Bjarni hefur ekki séð neina Star Wars mynd (!)

Titanic

Ég á það til, á þessu bloggi, að skrifa ekki um það sem ég ætti að skrifa um, heldur eitthvað annað. Það er bara ein færsla hérna sem fjallar um mynd eða myndir sem við áttum að sjá, og síðan er ein færsla um stuttmyndina góðu. Ég gæti alveg skrifað um hitt og þetta sem við höfum séð í faginu þetta haust en þegar ég virkilega vil skrifa um eitthvað legg ég mun meiri metnað í það. Í dag ætla ég að skrifa um myndina sem allir elskuðu árið 1997 en smátt og smátt fór hróður hennar minnkandi og í dag er hún orðin hálfgert punchline. Ég er auðvitað að tala um Titanic, hans James Cameron. Þessi mynd var dýrasta mynd sem framleidd hafði verið þegar hún kom út og er talin þriðja dýrasta mynd allra tíma ef tekið er tillit til verðbólgu (í fyrsta sæti er Cleopatra frá 1963). Það er ekkert grín, enda er þessi mynd stór, mjög stór, hún er reyndar FOKKING HUGE. Þetta er engin indie arthouse mynd, þessi mynd var sköpuð til þess að græða milljónir á milljónir ofan og maður verður dálítið að vera meðvitaður um það þegar maður nýtur hennar.

Ég sá Titanic í bíó með allri familíunni þegar hún kom út, þá var ég 9 ára, og fannst hún mjög góð, síðan keypti mamma spóluna og ég held ég hafi horft á hana einu sinni, líklega í kringum 1998. Eftir það hafði ég ekki horft á hana í heil tíu ár þangað til ég ákvað að skella henni í tækið þegar ég fann spóluna niðri í kjallara. Þar sem ég er nú tiltölulega ungur að árum ennþá, þá hef ég ekki oft haft tækifæri til þess að horfa aftur á myndir sem ég hef ekki séð í áratug eða meira þannig að ég var spenntur að sjá hvort mér mundi enn finnast hún góð eða hvort ég mundi sjá hversu mikil væmin klisja hún væri, þar sem ég væri nú orðinn þroskaðri núna. Eftir að hafa horft á hana fannst mér hún ekki bara góð, heldur frábær. Hún er vissulega væmin, en það er dáldið svona “I know that going in”-dæmi. Þetta er epísk ástarsaga sem gerist á Titanic. Duh! Þetta er eins og að kvarta yfir spennu í spennumyndinni Speed, Titanic er bara ein af þessum myndum sem er dæmd til að vera væmin. Það er ekkert stórslys væmnara en Titanic, skipið sem “gat ekki sokkið” sem sökk í sinni eigin jómfrúarferð. Og það er ekki eins og James Cameron hafi allt í einu dottið á einhverja milljón dollara hugmynd með því að gera mynd um Titanic. Það höfðu verið gerðar ótal myndir um Titanic áður en Terminator leikstjórinn góðkunni ákvað að gera það. Það er meira að segja til ein nasista áróðurs mynd um Titanic, dýrasta mynd Þýskalands á sínum tíma og leikstjórinn var tekinn af lífi (!) vegna einhvers ágreinings á meðan það var enn verið að skjóta hana, mér langar mjög mikið að sjá hana.

Ástarsagan í Titanic er líka klisja, hvað sem það nú er. Hástéttarstúlka hittir lágstéttarstrák og þau verða ástfangin. Enginn að finna upp á hjólinu hérna. En ég skil ekki hvað fólk hefur á móti klisjukenndum söguþráðum, klisjur eru til því að sum minni eru svo góð og bjóða upp á svo góða sögu að þau eru notuð aftur og aftur þangað til þau verða að klisju og ég sé ekkert af því. Fólk hefur sagt sögur í þúsundir ára og nokkurn veginn allar helstu útlínur að söguþræði hafa verið dregnar áður. Ólafur Jóhannesson er t.d ekkert að fela það að nýjasta myndin hans, The Amazing Truth about Queen Raquela, er undir áhrifum frá Öskubusku, enda stendur á plakatinu af myndinni “A Cindarella story…”, ekkert að því. Þó að grunnurinn að ástarsögunni í Titanic er klisja þarf hún sjálf ekki endilega að vera klisja. Ég vil meina að tíminn hafi gert hana að klisju meira en allt annað. Það þekkja allir atriði eins og “I can fly!” atriðið og “I’m the king of the world!” atriðið og það að fólk hafi séð ótal paródíur af einhverju (Ég var einu sinni nörd, einhver!), jafnvel áður en það sér uppruna þeirra, gerir það alvöru atriðin máttlausari, það verður t.d. enginn hissa þegar Darth Vader segir Luke að hann sé faðir hans í dag, einmitt út af þessu. Þegar ég horfði á Titanic um daginn reyndi ég að horfa á hana eins og ég væri að sjá hana í fyrsta sinn og vissi ekkert um hana.

Myndin er nokkurn veginn tvískipt, fyrri helmingurinn er ástarsaga Jack og Rose og seinni helmingurinn snýr að Titanic slysinu sjálfu, meðfram því heldur ástarsagan auðvitað áfram, en hún fer frá því að verða gleðileg og verður átakanleg. Allt er þetta rammað inn með frásögn gömlu Rose sem gerist í nútímanum. Ég velti fyrir mér hvernig mögulega gæti verið hægt að gera betri mynd um Titanic. Það er auðvitað öll forsenda myndarinnar, að gera mynd um jómfrúarferð Titanic. Það fyrsta sem James Cameron datt í hug var “best að gera mynd um Titanic” en ekki “best að gera ástarsögu um Jack og Rose” og síðan að honum hafi dottið í hug að láta hana gerast á Titanic. Titanic slysið hefur verið svo rómantíserað alla tíð síðan það gerðist að það kemur ekkert annað til greina en að gera ástarsögu, og þá tragíska ástarsögu í stíl við slysið sjálft. Væri betra að gera ránsmynd sem gerist á Titanic? Slasher mynd? Nei (væri samt alveg til í að sjá það). Það að láta Rose segja söguna þegar hún er gömul gerir hana síðan einhvern veginn raunverulegri og maður trúir því frekar að þetta hafi allt gerst. Ég þarf síðan ekki að tala um hversu vel allur sjónræni hlutinn er leystur af hendi, enda lítið sparað í þeim efnum. Mikið er lagt upp úr því að myndin sé sögulega rétt, allt frá búningum og útliti skipsins að innanverðu (sjáið samanburð á screenshoti úr myndinni og ljósmynd frá alvöru Titanic hér til hliðar) til hvernig skipið sökk. Samtölin í myndinni eru flest ekki beint raunsæ, en mér finnst þau algjörlega virka í því sem þau eiga að gera. Það er ekki lagt upp með að gera raunsæa ástarsögu, því jú, þetta er saga. Í sögum gilda aðrar reglur en í raunveruleikanum og snýst umfram allt að halda athygli og áhuga áhorfandans. Þegar ekki var langt liðið á myndina var mér farið að þykja smá vænt um aðalpersónurnar og vildi að allt mundi fara á best veg fyrir þau, sem er nákvæmlega það sem mér átti að finnast, ergo, handritið er frábært, gæti ekki ímyndað mér hvernig betur hefði verið hægt að gera það. Allt þetta dæmi með demantinn er frekar tæpt, en ég meina, það er gott plot device.

Titanic er þó ekki gallalaus mynd. Aðal vondi gæjinn í myndinni er svo ótrúlega vondur að maður trúir því ekki að svona maður sé á Titanic yfirhöfuð og ekki bara í fangelsi. Maður finnur enga tengingu við hann og það er ekkert lagt upp úr því að sína að hann hafi einhverja aðra viðkvæmari hlið, hann er bara geðveikt vondur og algjört schmuck. Ég ætla ekki að fara að telja upp allt það illa sem hann gerir en það versta er örugglega þegar gellan sem hann ætlaði að giftast beilar á honum og hann dregur upp skammbyssu og byrjar að skjóta á hana. WTF! Annað atriði sem dregur niður Titanic, sem er þó ekki beint hluti af myndinni, er lagið með Celine Dion. Ég hef ekkert á móti laginu sem slíku, en það einhvern veginn dregur virkilega úr trúverðugleika myndarinnar að lag sem heitir My Heart Goes On hafi verið gefið út á sama tíma og myndin til þessa að promota hana og þar að auki kemur lagið líka þegar credit listinn rúllar. Cameron er hreinlega að bjóða fólki upp á það á silfurfati að kalla myndina sína væmna. En lagið varð algjör hittari og platan með soundtrackinu seldist í milljónum eintaka um allan heim þannig að þetta hefur allavega skilað inn aðeins fleiri milljónum í kassann. Leikurinn í myndinni finnst mér góður hjá flestum, sérstaklega Leonardo DiCaprio, en stundum finnst mér hann smá þvingaður hjá Kate Winslet, jafnvel þó hún hafi fengið Óskarstilnefningu en ekki hann. Kannski bara sérviska í mér.

Ég er dálítið farinn að sjá það sama gerast við Lord of the Rings þríleikinn og gerðist við Titanic. Fólk er farið að tala verr um myndirnar en það gerði upprunalega, það er einhvern veginn svo auðvelt að gagnrýna eitthvað sem er ótrúlega stórt, þó að þær muni líklega ekki vera á sama stalli og Titanic eftir nokkur ár. Ef hópur af fólki er að tala um hverjar væru bestur myndir allra tíma og einhverjir mundi segja “Titanic” mundi það örugglega uppskera hlátur. Þetta finnst mér leiðinlegt því að mínu mati er þetta frábær mynd. Ekki besta mynd sem ég hef séð kannski, en þó kemst hún örugglega alveg í topp 20 hjá mér, jafnvel topp 10, í alvöru. Hún náði algjörlega að halda athygli minni alla þrjá tímana sem hún stóð yfir. Og þegar Jack og Rose voru bæði í sjónum í lok myndarinnar og Rose er upp á flekanum og Jack heldur í hann gat ég bara hugsað “Af hverju þarf hann að deyja! AF HVERJU!”, og þegar kvikmynd nær að framkalla alvöru tilfinningar um uppskáldaðar persónur, þá hlýtur að vera um góða mynd að ræða.

Bónus: Mad Men eru geðveikir þættir.